بیم و امیدهای تکثیر یوزپلنگ در شاهرود/ «ایران» امید یک ملت شد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محمد حسین عابدی: اردیبهشت ماه سال ۹۶ درست در همین روزها بود که ایران در توران به دنیا آمد اما هنوز هشت ماهه نشده بود که به چنگ قاچاقچیان افتاد و به دلیل اینکه خیلی زود از زیستگاه و مادر خود جدا شده بود نه تنها مهارتی برای زندگی نداشت بلکه از سو ءتغذیه نیز رنج می‌برد.

ششم دی ماه همان سال، این ماده یوز هشت ماهه به پارک پردیسان منتقل شد آنطور که مسئولان می‌گویند امیدی به زنده نگه داشتن آن نداشتند چرا که شرایط جسمانی خوبی نداشت. نامش را ایران گذاشتند، حتی یکی از مسئولان وقت سازمان محیط زیست به دلیل شرایط جسمانی این یوز و اینکه اعلام می‌داشت، امکان زنده بودنش نیست، با این نامگذاری مخالفت می‌کرد.

«ایران» امید ایران شد

ایران اما خیلی زود نشان داد که امید به زندگی را معنی می‌کند سه ماه بعد در پارک پردیسان شروع به جست و خیز کرد و به یک یوز جوان ماده بدل شد که روز به روز رشد می‌کرد و همان سال در مقابل دوربین خبرنگاران تصاویر زیبایی را به ثبت رساند که عکس قرار گرفتن ایران در یک سازه چوبی شبیه کلبه نتیجه این ژست‌های دلبرانه بود.

نخستین روزنه‌های امید اما همزمان با دومین سالگرد تولد ایران به وضوح نمایانگر شد، دامپزشکان خبر دادند این یوز آنقدر توان پیدا کرده که حالا در دوسالگی می‌تواند مادر شود.

چند ماه بعد تصمیم بر این شد که ایران به زیستگاه اصلی خود یعنی توران شاهرود بازگردد جایی که وقتی توله بود از آن دور شده بود. یوز دلبر ایرانیان حالا به سمت دلبر (منطقه‌ای در توران) مسافر شد مهمترین دغدغه اما از همان زمان، انتقال وی به زیستگاه اصلی، مسیر، ترس ماده یوز، نحوه انتقال، بیهوش کردن آن یا حتی تلف شدن در محیط جدید زندگی بود.

علی رغم تمام این موارد به امید زادآوری ایران، تصمیم به بازگشت وی به موطن گرفته می‌شود. تصمیم نهایی مبنی بر ورود ایران به زیستگاهش در شاهرود اخذ و مورد تصویب قرار می‌گیرد تا نخستین گام برای زادآوری ایران برداشته شود.

مشکلاتی که وجود داشت

البته قرار نبود ایران در توران رها شود بلکه در آنجا هم در محیطی حفاظت شده زندگی می‌کرد در واقع زندگی در اسارت! اما آیا چاره دیگری هم برای زادآوری او بود؟ یک کارشناس محیط زیست درباره انتقال این یوز به توران به خبرنگار مهر، می‌گوید: بزرگترین چالش انتقال یوز به توران خود ماجرای انتقال بود نباید یادمان برود که سال ۹۷ آن فاجعه مدیریتی در انتقال گورها از شاهرود به گرمسار رخ داد و بیم این را داشتیم که یوز هم به سرنوشت آنها دچار شود.

علی بنی عامری با بیان اینکه سیری در زندگی گور و یوز نشان می‌دهد که مسئولان محیط زیست خودشان بزرگترین خطر هستند زیرا بارها و بارها انتقال یوز ها توسط کارشناسان مورد انتقاد قرار گرفته بود که مثال بارز آن کوشکی و دلبر بودند که نتوانستند توله‌ای را به دنبال بیاورند، تاکید کرد: مهمترین مشکل کارشناسان و دوست داران محیط زیست با سازمان این بود که چرا توجهی به نگرانی‌ها نمی‌شود کمااینکه سال‌های طلایی زادآوری دلبر به همین ترتیب هدر رفت.

وی با بیان اینکه به هر حال باز هم از مسئولان محیط زیست تقدیر می‌کنیم که حداقل درباره ایران، تجربه دلبر و کوشکی را تکرار نکردند، ابراز کرد: انتقال به توران بهترین اتفاقی بود که می‌توانست رخ دهد البته اگر بتوانند روند زادآوری را تسهیل کنند حتی امکان دارد که دو سال دیگر باز هم این یوز باردار شود زیرا تا شش سالگی می‌توان امید داشت.

چرا یوز سخت زا است؟

از یک دامپزشک درباره یوز و اهمیت زادآوری آن می‌پرسیم و وی به خبرنگار مهر، می‌گوید: یوز با گونه‌های دیگر گربه سانان تفاوت دارد زیرا اولاً بیشترین آمار مرده زایی را در تمام گربه سانان دارد ثانیاً به واسطه لگن تنگی که دارد و البته فرم طبیعی بدن، زایمان بسیار دشواری دارد در نتیجه مرده زایی در بین توله‌های این گونه زیاد است.

الهه میرحسنی بیان می‌کند: دیگر مشکل یوز این است که در طول یک سال یک هفته آماده بارداری می‌شود و به واسطه پهنه وسیع زندگی این گونه و مدت کوتاه آمادگی برای بارداری واقعاً شانس و اقبال باید یار باشد که یک یوز باردار شود در نتیجه احتمال بارداری این جانور نیز بسیار اندک است. مورد بعد اما این است که جمعیت این گونه بسیار کاهش یافته و در نتیجه زاد و ولد دشوار شده است به عبارت دیگر تراکم زندگی این حیوان آنقدر کم شده که حتی احتمال قرارگیری نر و ماده کنار هم در حالت عادی هم دشوار است چه برسد به فصل آمادگی برای زاد و ولد.

وی با اشاره به اینکه دیگر مشکل برای زادآوری یوز این است که این حیوان بسیار ترسو است و به لحاظ جثه از پلنگ و… کوچک‌تر نیز محسوب می‌شود در نتیجه این ترس، یوز را باید موجودی به شدت محافظه کار دانست لذا نزدیکی به همسانان خودش به خصوص برای نرها هم دشوار می‌شود، افزود: همچنین باید به موضوع کمبود غذا، رشد مناسب برای زادآوری، مخاطرات جاده‌ای، سگ‌های گله و ده‌ها مورد از این دست نیز اشاره کرد.

خوش آمد گویی تورانیان به ایران

در نهایت اردیبهشت ماه ۹۷ ایران به توران رسید البته همان زمان شانس باردار شدن او را با توجه به مواردی که در بالا ذکر شد، همچنین عدم ثبت حتی یک مورد زاد و ولد در اسارت در تمام دنیا برای این گونه، کم می‌دانستند تا جایی که اعلام شده بود همه کار برای زادآوری این یوز می‌شود اما امیدی نداریم.

ایران یک سال و نیم دیگر در توران زندگی کرد جایی که فیروز، نر غالب این روزهای توران و توله سه سال قبل، در کنار وی بود. مدت‌ها گذشت تا اینکه بهمن ماه ۱۴۰۰ دامپزشکان متوجه بارداری او شدند و از سوی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان سمنان موعد زایمان او ابتدا ششم و سپس نهم اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ در نظر گرفته شد. در نهایت سه قلوها ۱۱ اردیبهشت به دنیا آمدند.

تلف شدن یک توله

ایران هنوز توله‌های خود را شیر نداده بود که یکی از آنها تلف شد. بهرنگ اکرامی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه سه توله یوزپلنگ متعلق به «ایران» و «فیروز» یوزپلنگ‌های خارتوران شاهرود، یازدهم اردیبهشت ماه جاری در مرکز تحقیقات یوز پارک ملی توران شاهرود به صورت سزارین متولد شدند، اظهار داشت: این سه توله یوزپلنگ ماده از همان بدو تولد مورد بررسی قرار گرفتند که مشخص شد یکی از آنها ضعیف‌تر از مابقی است.

وی با بیان اینکه توله یوزپلنگ تلف شده از نظر قدرت بدنی ضعیف بوده است، افزود: علت تلف شدن آن ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه تعیین شده است.

توله‌ها یکباره نر شدند

آخرین اتفاق اما در توران شاهرود این بود که اعلام شد توله‌ها همگی نر هستند. سرپرست اداره کل محیط‌زیست استان سمنان بابیان اینکه توله یوزپلنگ‌های «ایران» واقع در پارک ملی توران شاهرود همگی نر هستند، گفت: طی این یک هفته افزایش وزن توله‌ها به چشم می‌خورد.

بهرامعلی ظاهری در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه توله یوزپلنگ‌های ایران یازدهم اردیبهشت سال جاری متولد شدند، ابراز داشت: متأسفانه یکی از توله‌ها به دلیل ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه تلف شد که از سایر یوزپلنگ‌ها ضعیف‌تر نیز بود و متأسفانه اقدامات حیاتی برای او مؤثر نبود.

وی ضمن بیان اینکه تشخیص جنسیت گربه سانان مخصوصاً یوزپلنگ از همان بدو تولد بسیار سخت است، افزود: اندام‌های تناسلی توله یوزپلنگ‌ها به راحتی قابل تشخیص نیست و با رشد حیوان تعیین جنسیت آسان‌تر خواهد بود.

سرپرست اداره کل محیط‌زیست استان سمنان بابیان اینکه در معاینات دقیق‌تر مشخص شد توله‌ها همگی نر هستند، ابراز داشت: اکنون حال دو یوزپلنگ باقی‌مانده و ایران خوب گزارش می‌شود و وزن توله‌ها از ۳۵۰ گرم بدو تولد به ۵۰۰ گرم افزایش داشته است.

بیم و امیدهای زایمان «ایران»

همه از زایمان ایران و دو توله سالمش خوشحال بودند اما در این بین برخی کارشناسان هم هستند که اعتقاد دارند نگرانی‌هایی نیز وجود دارد. برای مثال پیام محبی رئیس بیمارستان دامپزشکی تهران نسبت به زایمان سزارین ایران، یوز ایرانی ابراز نگرانی کرده و اعلام کرد این کار می‌تواند سلامت ایران را تهدید کند.

وی با بیان اینکه برای من این سوال پیش آمد که چرا ایران را سزارین کردند. این‌که در وضعیت بیابانی تشخیص دهیم یک حیوان شرایط سخت زایی دارد خیلی دشوار است، ابراز کرد: نمی‌خواهم در تصمیم دامپزشکان آن‌جا تردیدی ایجاد کنم اما نظرم این است که باید زایمان طبیعی انجام می‌داد، البته باید دید دامپزشک میدان به چه چیزی رسیده بوده که تصمیم گرفتند ایران سزارین بشود.

وی با اشاره به اینکه سزارین ممکن است جلوی بارداری‌های آینده ایران را بگیرد گفت: در شرایط بیابانی سزارین کردن ریسک عفونت بالایی دارد چراکه اتاق عمل و بیهوشی استنشاقی ندارند، بعد از زایمان ایران و توله‌ها باید آنتی‌بیوتیک بگیرند تا عفونت نکنند، به حیوان حیات وحش آنتی‌بیوتیک دادن اصلاً کار راحتی نیست، خیلی وقت‌ها برای یک آنتی‌بیوتیک دادن حیوان باید بیهوش شود، و مجدد بیهوش شدن می‌تواند توله‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

در نهایت باید دید که ایران دو توله خود را چطور بزرگ می‌کند و نخستین وعده شیری که به این توله‌ها می‌دهد چه زمان خواهد بود توله‌هایی که حالا دو تایشان روی هم یک کیلوگرم وزن دارند، امید دوستداران حیات وحش ایران برای ازدیاد نسل یوزپلنگ ایرانی شده‌اند گونه‌ای که اعلام می‌شود تعدادشان در تمام دنیا زیر ۲۵ قلاده است.